حمزة بن عماره بربریحمزة بن عُماره بَربَری (به ضم عین و فتح با) از غالیان قرن دوم می‌باشد. از تاریخ تولد و وفات او اطلاعی در دست نیست. ۱ - مشخصاتوی اهل مدینه بوده [۱]
سعدبن عبداللّه اشعری، المقالات و الفرق، ص۳۲، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۴۱ش.
[۲]
حسن بن موسی نوبختی، فرق‌الشیعة، ص۲۷، چاپ محمدصادق آل‌بحرالعلوم، نجف ۱۳۵۵/۱۹۳۶.
و به بربر، سرزمین قوم بربر در شمال سودان، نسبت داده شده است [۳]
عبداللّه مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۲۴، ص۲۴۶، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳.
در برخی منابع نام او را حمزة‌بن عماره یزیدی نیز آورده‌اند که تصحیف بربری است [۴]
عبداللّه مامقانی، تنقيح المقال فى علم الرجال، ج۲۴، ص۲۵۱.
او را بربری یزیدی نیز خوانده‌اند.۲ - فرقه منسوب به حمزةفرقه منسوب به حمزه بربری را حمزویّه و حمزیّه نامیده‌اند که جزء اصناف غلات متقدم ذکر شده است [۵]
سعدبن عبداللّه اشعری، المقالات و الفرق، ص۵۶ـ۵۷، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۴۱ش.
.به‌گفته [۶]
حسن‌بن موسی نوبختی، فرق‌الشیعة، ص۲۶ـ۲۷،چاپ محمدصادق آل‌بحرالعلوم، نجف ۱۳۵۵/۱۹۳۶.
، حمزه در آغاز از غلات (غلوّ) فرقه کَربیّه(شاخه‌ای از کیسانیه) بود که اعتقاد داشتند محمدبن حنفیه، مهدی موعود است و نمرده، بلکه ناپدید شده است و مکان او مشخص نیست؛ گروهی دیگر از این فرقه قائل‌اند که وی در جبل رَضْوی ساکن است [۷]
بغدادی، الفرق بين الفرق، ص۲۷،چاپ محمد محيى‌الدين عبدالحميد، بيروت.
حمزه بعدها از این فرقه جدا شد و قائل به الوهیت محمدبن حنفیه گردید و خود را امام و پیامبر خواند.۳ - حمزة در نگاه ائمهامام صادق علیه‌السلام حمزه بربری را به همراه مُغیرة‌بن سعید، بَیان (بنان)، صائِد، حارث شامی، عبداللّه بن عَمروبن حارث و ابوالخطّاب، از مصادیق «اَفّاکٍ اَثیم» (دروغ‌پرداز گنهکار) که شیطانها بر آنها فرود می‌آیند برشمرده‌اند. [۹]
محمدبن عمر کشی، اختیار معرفة الرجال، (تلخیص )محمدبن حسن طوسی، ص۲۹۰ـ۲۹۱، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
طبق روایت دیگری، امام صادق علیه‌السلام ضمن اشاره به کذابین دوران ائمه پیشین، حمزه بربری را به عنوان کذاب زمان خویش لعن فرمود [۱۰]
محمدبن عمر کشی، ص۳۰۰، اختیار معرفة الرجال، (تلخیص )محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
[۱۱]
حسن‌بن یوسف علامه حلّی، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، ص۳۴۲۳۴۳، چاپ جواد قیومی اصفهانی، (قم) ۱۴۱۷.
. گفته‌اند که حمزه بربری ادعا می‌کرد امام محمدباقر علیه‌السلام هر شب به دیدار او می‌آید، امام در رد این ادعا او را لعن کرد و دروغگو نامید. امام صادق علیه‌السلام نیز در انکار آن گفت شیطان ممکن است به هر صورتی بر انسان ظاهر گردد، ولی هرگز قادر نیست به‌صورت نبی یا وصیِ نبی تمثل یابد [۱۲]
محمدبن عمر کشی، ص۳۰۰،اختیار معرفة الرجال، (تلخیص )محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
دراعتقادات خاص حمزه آورده‌اند که ادعا می‌کرد زمین را خواهد گشود و جهان از آن او خواهد شد. به او نسبت داده‌اند که محارم را حلال می‌شمرد و بر این باور بود هرکه امام را بشناسد می‌تواند هر کاری را انجام دهد و بر او هیچ گناهی نیست [۱۴]
سعدبن عبداللّه اشعری، کتاب المقالات و الفرق، ص۳۴، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۴۱ش.
[۱۵]
حسن‌بن موسی نوبختی،فرق‌الشیعة، ص۲۸، چاپ محمدصادق آل‌بحرالعلوم، نجف ۱۳۵۵/۱۹۳۶.
گروهی از مردم مدینه و کوفه و نیز صائِد نَهْدی و بَیان بن سمعان نهدی، رهبر فرقه بیانیه، از او پیروی کردند [۱۶]
حسن‌بن موسی نوبختی، فرق‌الشیعة، ص۲۸،چاپ محمدصادق آل‌بحرالعلوم، نجف ۱۳۵۵/۱۹۳۶.
پیروان حمزه قائل به رجعت حمزه و ارواح گذشتگان بودند و درباره بازگشت محمدبن حنفیه بعد از غیبت و نیز تأویل معاد، با کربیّه هم‌عقیده بودند [۱۷]
سعدبن عبداللّه اشعری، کتاب المقالات و الفرق، ص۳۴، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۴۱ش.
۴ - حمزة در نگاه غلاتمُخَمِّسه، فرقه غالی معتقد به الوهیت پنج تن علیهم‌السلام که بسیاری از سران غلات را حامل روح الهی می‌دانستند، حمزة‌بن عماره بربری را نیز از این حاملان می‌شمردند [۱۸]
سعدبن عبداللّه اشعری، کتاب المقالات و الفرق، ص۵۷،چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۴۱ش.
.شیخ‌محمدتقی احتمال داده است که حمزة‌بن عماره جُعفی ــ بنابر مبنای خاص خود در رجال او را از اصحاب امام صادق علیه‌السلام به‌شمار آورده است ــ همان حمزه بربری باشد. ۵ - فهرست منابع(۱) سعدبن عبداللّه اشعری، المقالات و الفرق، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۴۱ش؛ (۲) عبدالقاهربن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت: دارالکتب العلمیة؛ (۳) مصطفی‌بن حسین تفرشی، نقدالرجال، بیروت ۱۴۱۹/۱۹۹۹؛ (۵) محمدبن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵؛ (۶) حسن‌بن یوسف علامه حلی، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، چاپ جواد قیومی اصفهانی، (قم) ۱۴۱۷؛ (۷) محمدبن عمر کشی، اختیار معرفة الرجال، (تلخیص )محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش؛ (۸) عبداللّه مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳؛ (۹) حسن‌بن موسی نوبختی، فرق الشیعة، چاپ محمدصادق آل‌بحرالعلوم، نجف ۱۳۵۵/۱۹۳۶ ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حمزة بن عُماره بَربَری»، شماره۶۵۳۸. |